Tarih bilimi, bir sosyal bilim olup geçmişte yaşanmış ve sona ermiş olan olaylara dayanır. Her bilimin araştırmalarında, kendine ait araştırma yöntemleri bulunmaktadır. Bilimlerin araştırma yöntemleri birbirlerinden farklılık göstermektedir. Örnek verecek olursak, fen bilimlerinde kullandığımız metotları sosyal bilimlerde kullanmayız. Tarih biliminde kullanılan araştırma metotları varken, tarih biliminde kullanılmayan metotlar da vardır.
Tarih Biliminde Kullanılan Metotlar
Kaynak tarama
Tarih biliminde ilk metot kaynak taramadır. Kaynak tarama, tarihi olayların açıklanmasında bizlere yardımcı olan birçok veriyi içerir. Tarihi olaylarla ilgili bilgi içeren her türlü materyal, kaynakları oluşturur. Tarihi kaynaklar, birbirlerinden farklı niteliklere sahip olabilir. Kaynak tararken dikkat edilmesi gereken en önemli husus, güvenilir ve doğru olan kaynaklardan istifade etmektir.
Tasnif
İkinci yöntem, tasnif diğer adıyla sınıflandırmadır. Tasnif, kaynakları taradıktan sonra elde edilen verileri belli kategorilere ayırarak, bir sistem dahlinde sınıflandırmaktır.
Tahlil
Tarih biliminde üçüncü yöntem, tahlildir (çözümleme). Tahlil, ilk iki adımdan sonra elde edilen verilerin yeterli olup olmadığının araştırılması yöntemidir. Kategorize edilen verilerin içeriği incelemeye alınıp, bunların güvenilir, nesnel ve kanıtlanabilir olup olmadığına karar verilen süreçtir.
Tenkit
Tenkit etme (eleştiri), tarih araştırmalarında yararlanılan dördüncü yöntemdir. Bu aşamada, gerek konuyla ilgili belgelerin yanlış veya sınırlı olması, gerekse yazarın olayları farklı anlaması, algılaması ve bunlara bağlı olarak olayları yanlış anlatması mümkündür. Tenkit, dış tenkit ve iç tenkit olarak ikiye ayrılır. İç tenkitte odak noktası yazardır. Yazarın, kendi kişisel görüşlerinin ve düşüncelerinin esere bir etkisi olup olmadığına bakılır. Aktarılan olay ya da verilerin, kendi zamanında var olan kaynaklarda nasıl anlatıldığına bakılıp karşılaştırma yapılır. Dış tenkit ise, kitabın yazımından sonra ortaya çıkmasıyla ilgilidir. Eserin adının ne olduğu, kimin yazdığı, basıldığı yer ve basım tarihi, eldeki belgelerin kopya mı orjinal mı olduğu vb. yönleri araştırılır.
Terkip
Tarih biliminde kullanılan son metot, terkip (sentez) metotudur. Son adımda, elde edilen veriler tahlil ve tenkit edildikten sonra, bir araya getirilerek derlenir. Tüm veriler tekrar gözden geçirilir ve eserin nasıl yapılandırılacağına karar verilir, daha sonrasında eksik olan bilgilerin eklenmesine ya da fazla olan bilgilerin çıkarılması işlemi gerçekleşir. Bütün bu adımların doğru ve eksiksiz olarak yapılmasının ardından eser yazımına başlanır.
Tarih Biliminde Kullanılmayan Metotlar
Tarih biliminde, genel kültür bilgilerimizden yararlanabileceğimiz üzere fen bilimlerinde olduğu gibi deney ve gözlem metotları kullanılamaz. Bu yöntemlerin kullanılması tarih bilimi için imkansızdır.
Gözlem ve Deney Metotları Neden Tarihte Kullanılmaz?
Gözlem metodu, bir olayın, kişinin, gerçeğin ya da nesnenin niteliklerini öğrenmek için, onu özenli ve planlı bir şekilde gözetleyerek incelemek demektir. Deney metodu ise, bilimsel bir olguyu, yasayı ya da varsayımı denemek için belirli yöntem ve kurallarla yapılan bir işlemdir. Bu metotlar, beş duyu organımızı kullanarak yapılan yöntemlerdir.
Tarih bilimi ise, geçmişte yaşanan olayların incelenmesidir. Tarihte yaşanan olaylar geçmişte ve tek bir sefer meydana geldiği için onların bir laboratuvar ortamında tekrarlanarak incelenmesi söz konusu değildir. Örnek verecek olursak, Malazgirt Savaşı tarihte sadece bir kere yaşanmış bir olaydır ve bizim bu olayı incelerken deney ve gözlem metotlarını kullanmamız için orada bulunan hükümdarları, askerleri bulmamız ve yaşanan olayları tekrardan yapmamız gerekecektir. Böyle bir durum mümkün olamayacağı için tarih biliminde deney ve gözlem metodu kullanılamaz.
